Forma sprawcza – krótki przewodnik

W języku japońskim występuje mnóstwo gramatycznych drobnostek, których próżno szukać w języku polskim. Czasowniki u nas potrafią występować, tak jak w japońskim, w czasie przeszłym lub w stronie biernej. Jednak w przeciwieństwie do japońskiego nie mamy żadnego odpowiednika formy sprawczej. Czym ona jest?

Funkcje formy sprawczej

Jak podpowie nam słownik (i każdy ogarnięty użytkownik języka japońskiego), forma sprawcza ma dwie funkcje.

Po pierwsze, pozwala nam opowiedzieć o zmuszeniu/poleceniu/rozkazaniu do wykonania jakiejś czynności. Innymi słowy – o tym, jak A sprawiło, że B czegoś dokonało. Dla przykładu, kiedy w domu jest dziecko-niejadek, można usłyszeć zdanie:

母親は 子ども にごはんを食べさせた。 (Hahaoya wa kodomo ni gohan o tabesaseta.) „Matka sprawiła, że dziecko zjadło posiłek”

Nie musicie się bać, że siłowo wciskała mu łyżkę do gardła, najpewniej wykazała się cierpliwością i długo je karmiła ?

Drugą funkcją tej formy jest wyrażenie nie rozkazu, a pozwolenia. Na przykład

ちょっと考えさせてください。(Chotto kangaesasete kudasai.)

oznacza nie „Zmuś mnie trochę do myślenia”, ale właśnie „Daj/Pozwól mi trochę pomyśleć”.

Sposób tworzenia formy sprawczej

Aby opisać sposób tworzenia formy sprawczej, użyję starego dobrego alfabetu łacińskiego. Zamiana zwykłej formy czasownika w formę sprawczą wiąże się z ucięciem sylaby w połowie, dlatego łacinka jest tu bardziej przystępna.

W japońskim mamy dwie główne grupy czasowników. Pierwszą z nich tworzą czasowniki kończące się różnymi końcówkami: -u, -ku, -gu, -su, -tsu, -nu, -bu, -su, -mu, a czasem również -ru. W ich przypadku, by utworzyć formę sprawczą, usuwamy ostatnie -u, a następnie dodajemy -aseru. Dla przykładu iku (iść) zmieni się ikaseru (sprawić, by poszedł), a kaeru (wrócić) w kaeraseru (sprawić, by wrócił).

Drugą grupę tworzą czasowniki kończące się na -ru. Od tych kończących się na -ru z poprzedniej grupy różnią się tym, że w formie -masu swoją końcówkę -ru zmieniają w -masu, nie na -imasu (np. tabemasu, przeciwnie do kaerimasu). W tym przypadku sprawa jest prosta – końcówkę -ru zmieniamy w -saseru. Taberu (jeść) zmieni się więc w tabesaseru (sprawić, by jadł).

Szczególnymi przypadkami są czasowniki suru (robić) i kuru (przychodzić). W ich przypadku formami sprawczymi są, odpowiednio: saseru (sprawić, by przyszedł) i kosaseru (sprawić, by przyszedł).

Jeśli chodzi o powstałe w ten sposób formy, możemy poddawać je kolejnym przemianom, tak jakby były zupełnie nowymi czasownikami z drugiej grupy (tej z -ru). Możemy dodawać im końcówkę -masu, odmieniać w czasie przeszłym czy im zaprzeczać. Nic więc nie stoi na przykładzie, by stworzyć słowo np. korasemasendeshita, czyli „nie sprawił, że przyszedł”.

To najbardziej podstawowe rzeczy jakie musicie wiedzieć o formie sprawczej, zmieszczone w jednym poście. Czy jest coś jeszcze, czego chcielibyście się dowiedzieć? ?